Badań dotyczących warunków mieszkaniowych, czy sytuacji rodzin w Polsce jest wiele, ale nikt nie pokusił się dotychczas o kompleksowe zbadanie więzi rodzinnych, tradycji, jak i emocji związanych z domem. Badanie społeczne i raport na ten temat zrealizowała marka Ytong, z okazji 20-lecia swojej obecności na polskim rynku.
"Ytong: dom i rodzina 1995-2015" to badanie społeczne sporządzone przez TNS oraz raport opracowany przez socjolog Magdalenę Łukasiuk z Uniwersytetu Warszawskiego. Zostały zamówione w kwietniu 2015 roku przez markę Ytong. To pierwsze tak duże opracowanie na temat domu rodzinnego w kontekście towarzyszących mu emocji, wartości oraz tradycji. Na warsztat wzięto ostatnie dwie dekady, dzięki czemu można w dużej perspektywie czasowej przyjrzeć się bliżej temu, jak zmieniało się postrzeganie domu rodzinnego.
"Dom rodzinny jest w centrum naszych zainteresowań, dlatego 20-lecie marki Ytong w Polsce postanowiliśmy uświetnić poświęconym mu raportem i badaniem społecznym" - tłumaczy Monika Mychlewicz, Dyrektor ds. marketingu i zarządzania procesami sprzedaży w Xella Polska, firmy produkujące bloczki Ytong. "Interesowało nas szczególnie, jak przez 20 lat zmieniała się definicja domu rodzinnego, związane z nim emocje, czy wpisane weń tradycje" - dodaje Mychlewicz.
Dla socjolog ważne było połączenie w raporcie dwóch komplementarnych dziedzin: kondycji rodziny oraz przemian zamieszkiwania w Polsce w ostatnich dwóch dekadach. "Współczesne nauki społeczne włączają aspekty materialne - jak zabudowa, przedmioty czy przyroda - na równych prawach do swoich analiz. Stąd też raport ten w swoich założeniach odpowiada aktualnym tendencjom badawczym, umieszczając mieszkańców w ich przestrzeniach życiowych. Zmiany w jednym obszarze wywołują odpowiedzi w drugim. Dlatego współbieżne śledzenie obu tych obszarów badawczych daje głębszy wgląd w procesy, z którymi mieliśmy do czynienia w potransformacyjnej Polsce i które rozgrywają sie także dziś na naszych oczach" - mówi Magdalena Łukasiuk.
Zamożność sprzyja rodzinie
Co trzeci respondent w kwietniowym badaniu zleconym przez markę Ytong twierdzi, że więzi rodzinne uległy w ciągu ostatnich 20 lat osłabieniu. Szczególnie wyczulone są na ten aspekt osoby starsze, powyżej 49 lat. Zauważalny jest również trend, że osoby z najuboższy gospodarstw domowych częściej deklarują osłabienie więzi. Z kolei respondenci z najzamożniejszych gospodarstw najczęściej wskazują na wzmocnienie więzi rodzinnych. Trudności finansowe, niestabilna sytuacja materialna niekorzystnie odbijają się na życiu rodzinnym milionów Polaków.
Według socjolog wyniki badań ilościowych podważają stereotypowy pogląd, iż do rodziny i tradycji najbardziej przywiązane są najniższe warstwy społeczne. "Jak się okazuje, respondenci z warstw wyższych, lepiej uposażeni i wykształceni, zajmujący wyższe pozycje w strukturze zawodowej, są mocno zaangażowani w pielęgnowanie więzi rodzinnych i kultywowanie wszystkich lub wybranych tradycji domowych. Jest to po części powiązane z posiadaniem odpowiednich warunków mieszkaniowych umożliwiających praktykowanie gościnności w kręgu rodziny, krewnych i przyjaciół" - wyjaśnia Łukasiuk.
Statystyki pokazują również spadek stabilności i dezinstytucjonalizację rodziny w ostatnich dwóch dekadach. Jeszcze w 1998 roku małżeństwa z dziećmi stanowiły 61,8 % gospodarstw, w 2011 roku już tylko 49,7%. Więcej jest gospodarstw jedno- i dwuosobowych. Do tego dochodzą niekorzystne zjawiska demograficzne - spadek dzietności, tendencja do opóźnienia wieku urodzenia pierwszego dziecka, czy widoczny od ponad 20 lat brak zastępowalności pokoleń.
Tradycje, a nowe wzorce
Polacy słyną z zamiłowania do licznych tradycji i świąt obchodzonych w gronie rodziny. Ponad 80% badanych zadeklarowała kultywowanie wszystkich lub wybranych tradycji wyniesionych z domu. Ale 12% respondentów nie jest do nich w ogóle przywiązanych. Istotnie więcej kobiet niż mężczyzn uważa tradycje rodzinne za ważne. Tradycjom najwierniejsze są osoby starsze, w grupie powyżej 60 lat odsetek ten jest najwyższy. Najmłodsze grupy wiekowe częściej prezentowały postawę wybiórczą.
Raport odnosi się także do nowych trendów związanych z zamieszkiwaniem nierodzinnym. "Jakkolwiek statystycznie niewielkie, to jednak kulturowo istotne są tendencje do zamieszkiwania w formacjach innych niż tradycyjna rodzina dwupokoleniowa. W opracowaniu wspomina się o wzroście liczby nierodzinnych gospodarstw domowych, których mieszkańcy mogą być spokrewnieni (np. rodzeństwo, dziadek z wnukiem) lub niespokrewnieni, jak w przypadku wspólnego zamieszkiwania seniorów czy też niedomów użytkowanych przez migrantów" - opisuje socjolog.
Dom, czyli rodzinność
Dom czy mieszkanie jawi się Polakom przede wszystkim jako miejsce realizacji funkcji rodzinnych. Dla 63% badanych rodzinność jest podstawowym skojarzeniem z pojęciem domu. W nieco większym stopniu dotyczy to mieszkańców wsi, a nieco mniejszym - mieszkańców największych miast. Wraz z wykształceniem i dochodem rośnie także skłonność do kojarzenia domu z oazą prywatności i intymności. Wśród badanych z miast powyżej 200 000 mieszkańców częściej pojawiały się wskazania na dom jako azyl od zewnętrznego świata, charakteryzujący się komfortem i stanowiący składnik kapitału. Wśród kategorii zawodowych największy nacisk na prywatność i azyl kładli urzędnicy, zaś menadżerowie myśląc o domu nieco częściej wskazywali na aspekt majątkowy i prestiżowy, ale także - co ciekawe - na możliwość samorealizacji.
Po pierwsze funkcjonalność
Preferencje Polaków w wyborze własnego lokum są natury pragmatycznej. Większość kieruje się na pierwszym miejscu ceną, poza tym funkcjonalnością i zapewnieniem przestrzeni dla każdego domownika. Respondenci, którzy zaobserwowali w ostatnich 20 latach zacieśnienie więzi rodzinnych, stosunkowo częściej wskazywali na walor wspólnej przestrzeni integrującej wszystkich mieszkańców. W ostatnich dwóch dekadach najwyraźniej poprawę swoich warunków mieszkaniowych odnotowali 30-, 40-latkowie, menadżerowie i urzędnicy.
"W badaniu respondenci, których warunki mieszkaniowe się polepszyły, deklarują równocześnie intensyfikację relacji z rodziną. Wskazuje to na powiązanie obu tych kwestii oraz na niezbywalny walor domu jako miejsca, w którym więzi z rodziną są podtrzymywane, pielęgnowane i praktykowane" - tłumaczy Łukasiuk.
Informacje o raporcie "Ytong: dom i rodzina 1995-2015"
Metodologia przygotowania raportu autorstwa socjolog Magdaleny Łukasiuk zakłada wykorzystanie trzech typów źródeł, traktowanych komplementarnie. Pierwszą z technik jest desk research, a więc analiza istniejących danych, materiałów, raportów i opracowań związanych z tematyką badania. Drugim źródłem są wyniki ogólnopolskiego badania społecznego wykonanego przez TNS na zlecenie marki Ytong. Trzecim źródłem wykorzystywanym w analizach są publikacje naukowe, głównie socjologiczne i demograficzne, traktujące o tematyce rodzinnej i problematyce zamieszkiwania w różnych kontekstach. Dzięki wykorzystaniu wymienionych trzech typów źródeł analizy są pełniejsze i bardziej zniuansowane, a przy tym spełniony zostaje metodologiczny postulat triangulacji.
Badanie społeczne zostało przeprowadzono przez TNS w dniach 27 marca - 1 kwietnia 2015 r. w oparciu o technikę CAPI, w trakcie wywiadu osobistego (face-to-face), w domach respondentów. Omnibus przeprowadzony został na reprezentatywnej, ogólnopolskiej próbie 1000 osób w wieku 15+. Próba ma charakter losowo-kwotowy.
Źródło i zdjęcie: Xella Polska
