Stan wykorzystania funduszy europejskich. Raport BCC

Fundusze europejskie pomagają nam skutecznie przeciwdziałać spowolnieniu gospodarczemu. Wykorzystanie funduszy europejskich w ramach polityki spójności wyraźnie się stabilizuje. W kulminacyjnym 2012 roku wykorzystaliśmy, w postaci wydatków, 48,5 mld złotych UE. W 2013 roku wydatki w części z UE wyniosły 45,3 mld złotych, o ponad 3 mld złotych mniej. Dane za dotychczasowe miesiące tego roku nie wskazują na znaczącą poprawę. A wydatki w tym roku powinny być wyższe, bo na pozostałe 15 miesięcy wydatkowania unijnych pieniędzy do końca 2015 roku zostało jeszcze nam do wydania 73 mld złotych z UE.

Jeżeli jeszcze weźmiemy pod uwagę potrzebę wykonania nadkontraktacji na poziomie minimum 5 procent i zakładając, że w konsekwencji tej nadkontraktacji całkowite wydatki w części z UE zwiększą się o około 3 procent, co odpowiada kwocie prawie 9 mld złotych, to oznacza to, że do końca 2015 roku powinniśmy wydać jeszcze 82 mld złotych w części z UE, czyli miesięcznie powinniśmy wydawać prawie 5,5 mld złotych. Biorąc pod uwagę dotychczasową zdolność absorpcji polskiego systemu wdrażania programów unijnych wydaje się to bardzo trudne. Grozi nam niewykorzystanie poważnych kwot pieniędzy z UE w wysokości 16–24 mld złotych w zależności od scenariusza.

Obserwujemy, że podobnie jak w poprzednim okresie objętym naszą analizą, po wyraźnym przyspieszeniu w kontraktacji i wydatkowaniu funduszy unijnych w końcówce ubiegłego roku, szczególnie w miesiącach IV kwartału, miesiące obecnego roku zanotowały widoczne spowolnienie tego tempa.

Niestety, w 2015 roku nastąpi kumulacja wydatkowania, przed którą przestrzegaliśmy w poprzednich raportach, i nałożenie się realizacji perspektyw finansowych: kończącej się perspektywy finansowej 2007-2013 i nowej 2014-2020, co negatywnie może odbić się na efektywności wykorzystania środków unijnych. Proponowaną nadkontratktację powinniśmy przeprowadzić możliwie jak najszybciej, najlepiej jeszcze w tym roku, bo w przyszłym roku może już nam zabraknąć czasu do realizacji niektórych projektów w ramach nadkontraktacji. Najlepiej by było wykorzystać do nadkontraktacji już zrealizowane projekty.
Jeżeli weźmiemy pod uwagę ostatnie 24 miesiące, od początku września 2012 roku do końca sierpnia 2014 roku, to średnio miesięcznie wartość podpisywanych umów wyniosła w tym okresie 4,0 mld zł, w tym dofinansowanie z funduszy unijnych wynosiło 2,8 mld zł, a wartość całkowitych wydatków kwalifikowanych we wnioskach o płatność wynosiła 5,5 mld zł, w tym w części z UE 3,8 mld zł. Analiza ta pokazuje, że średnio miesięcznie za ostatnie 24 miesiące kontraktowaliśmy około 1,00 proc., a wydatkowaliśmy około 1,35 proc. funduszy unijnych na lata 2007–2013. Jeśli średnie tempo wykorzystywania pieniędzy unijnych z ostatnich 24 miesięcy będzie utrzymane w przyszłości w kolejnych miesiącach, to proponowaną nadkontraktację funduszy unijnych zakończylibyśmy w styczniu 2015 roku, a wydatkowanie w maju 2016 roku, czyli już po zakończeniu obecnej perspektywy finansowej.
Z kolei w bieżącym roku w okresie od stycznia do sierpnia poziom kontraktacji nieco poprawił się w stosunku do poprzedniego roku – średnia miesięczna wartość zawieranych umów wyniosła (w części UE) 2,0 mld zł. Średni miesięczny poziom wartości wydatków (w części UE)
wynosił 3,27 mld zł.

Teraz głównym priorytetem od strony ilościowej wykorzystania funduszy unijnych powinno się stać wydatkowanie, które wymaga przyspieszenia, oraz przeprowadzenie nadkontraktacji.
Nadal największe zagrożenia związane z niewykorzystaniem środków unijnych występują w PO Infrastruktura i Środowisko. Nie ma się co dziwić, że te problemy występują w tym programie. To największy program, w którym skoncentrowane jest ponad 41 proc. wszystkich unijnych funduszy z polityki spójności dla Polski i w którym także są realizowane największe projekty. W programie jest łącznie realizowanych 418 projektów kluczowych (2/3 wszystkich projektów kluczowych), które pochłaniają prawie 80 proc. środków unijnych programu. Zarówno w poprzednich jak i obecnym raporcie sygnalizujemy stały i nadal aktualny problem polegający na trudnościach w realizacji dużych inwestycji publicznych, szczególnie w sektorze kolejowym, gospodarce odpadami i przeciwdziałaniu zagrożeniom dla środowiska.

Najbardziej niepokojąca sytuacja dotyczy realizacji Priorytetu VII PO Infrastruktura i Środowisko, który w zdecydowanej większości dotyczy inwestycji w transport kolejowy, a ponadto inwestycji w transport śródlądowy, intermodalny i morski. Opierając się na danych z sierpnia 2014 roku, poziom wydatkowania w tej osi wyniósł 41,3 proc., przy średniej w całym programie 67,2%. Na samą kolej przeznaczono 4,8 mld euro z UE, czyli ok. 20 mld zł. Podkreślamy, że stan zaawansowania realizacji projektów kolejowych cały czas się poprawia. Wg danych z MIR na koniec II kwartału 2014 roku, podpisane umowy o dofinansowanie liniowych inwestycji kolejowych są na kwotę 18,4 mld zł w części z UE, co stanowi 95,6 proc. środków dostępnych na liniowe projekty kolejowe, natomiast wydatki wynoszą 6,2 mld zł, co stanowi 32 proc. dostępnych pieniędzy z UE dla kolei. Jest to nadal stan daleki od oczekiwań i poważnie zagraża nam utrata części z przyznanych przez Unię Europejską na ten cel środków, którą szacujemy na 3 do 5 mld złotych. To powoduje, że kwotowo jest to najbardziej zagrożony obszar wykorzystania pieniędzy unijnych. Są przygotowane projekty rewitalizacji infrastruktury kolejowej, a także uzupełniające projekty taborowe. Brak jest nadkontraktacji. Natomiast czasu jest coraz mniej do końca perspektywy finansowej i trzeba przygotować scenariusze zapasowe na wypadek, gdyby nie udało się w pełni wykorzystać pieniędzy na koleje do końca 2015 roku.

Dla całego sektora transportu wysoki poziom kontraktacji jest zasługą projektów drogowych. Problemem w obszarze inwestycji drogowych są w głównej mierze ograniczenia dostępnych środków. W przypadku projektów kolejowych, mimo bardzo poważnych deficytów, na jakie cierpi ta infrastruktura, potencjał instytucjonalny i otoczenie prawne realizacji tych projektów były głównym problemem. Sytuacja się nieco poprawiła czego wynikiem był wzrost kontraktacji, co warte jest odnotowania. Poważny problem dla realizacji liniowych projektów kolejowych stanowi organizacja systemu finansowania dla tych projektów.

Sygnalizowane w poprzednich raportach ryzyko niewykorzystania części środków finansowych przyznanych na projekty kolejowe, w obecnej chwili stanowi realną groźbę utraty części pieniędzy unijnych na kolej. Brak zgody Komisji na propozycje relokacji części pieniędzy z kolei na projekty drogowe dodatkowo obecną sytuację pogarsza.

Pozostałe zagrożone obszary wsparcia w PO Infrastruktura i Środowisko to gospodarka odpadami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska. W przypadku gospodarki odpadami i przeciwdziałania zagrożeniom środowiska umowy są już podpisane odpowiednio na 95 i 98 proc., natomiast nadal niskie jest wydatkowanie odpowiednio 35 i 44 proc. dostępnych alokacji na te osie priorytetowe. Jedną z głównych przyczyn uruchomienia i realizacji tych projektów są przeciągające się procedury środowiskowe i uzyskiwanie pozwoleń na budowę. W ramach gospodarki odpadami z planowanych początkowo 11 dużych spalarni realizowanych jest 6 spalarni. Z osi dotyczącej infrastruktury przeciwdziałania zagrożeniom środowiska wypadł projekt zbiornika raciborskiego i na jego miejsce są realizowane inne projekty.

Domagamy się uproszczenia ubiegania się o fundusze unijne i realizacji projektów dla podmiotów starających się o niewielkie kwoty wsparcia, szczególnie dla małych podmiotów. Wymogi biurokratyczne powinny być uzależnione od wysokości wsparcia i od tego, czy wsparcie jest kierowane do dużych czy małych beneficjentów. Zbyt wygórowane wymogi powodują, że ze wsparcia w większym stopniu korzystają duże i średnie podmioty, a nie ci najmniejsi, na których często najbardziej nam zależy.

Pełen raport dostępny jest na stronach: www.bcc.org.pl oraz www.swiatbetonu.pl

www.bcc.org.pl oraz www.swiatbetonu.pl

VIII Raport Business Centre Club po raz kolejny analizuje stan wykorzystania Funduszy Europejskich przez Polskę w okresie do sierpnia 2014 roku, ze szczególnym uwzględnieniem okresu ostatniego roku. Wzorem poprzednich publikacji z tego cyklu raport przedstawia, oprócz analizy ilościowej i jakościowej, diagnozę najważniejszych problemów utrudniających skuteczne wdrażanie programów finansowanych z funduszy unijnych oraz rekomenduje sposoby ich rozwiązania. Ponadto wskazuje tematyczne obszary, gdzie powstają największe opóźnienia w realizacji działań i gdzie są problemy w osiąganiu założonych celów. W związku ze zbliżającym się końcem perspektywy finansowej 2007–2013 (wydatkowanie będzie możliwe do końca 2015 roku), raport dokonuje także próby ogólnego podsumowania polityki zarządzania funduszami strukturalnymi w Polsce. Na koniec, raport porusza także kwestię polityki spójności po 2013 roku, szczególnie ważną w najbliższych miesiącach, kiedy będą zapadały decyzje co do kształtu programów operacyjnych w ramach nowej perspektywy finansowej 2014 – 2020. Pełen raport dostępny jest na stronach: