Formy stalowe do słupów są elementami pozwalającymi na wykonanie żelbetowych słupów lub kolumn o przekroju kołowym. Ich wyższość nad kartonowymi szalunkami okrągłymi spowodowana jest względami ekonomicznymi. Można je wykorzystywać wielokrotnie, w przeciwieństwie do kartonowych, które są jednorazowe.
Wykonanie żelbetowych słupów przy użyciu stalowych szalunków okrągłych najczęściej realizowane jest przez duże firmy budowlane na obiektach, gdzie powtarzalność tej samej średnicy słupa jest duża i efekt skali czyni wykorzystanie szalunku stalowego tańszym niż szalunku kartonowego. Decyzja, który szalunek wybrać jest zawsze poprzedzona kalkulacjami – co będzie tańsze. Ale znaczenie ma nie tylko warunek ekonomiczny. Nie należy zapominać również o technicznej stronie użycia obu szalunków. Ze względu na materiał, z jakiego wykonany jest szalunek stalowy, często trzeba się liczyć z dodatkowym utrudnieniem przy transporcie i montażu, wynikającym z ciężaru elementu. Problem polega na konieczności wykorzystania dodatkowych urządzeń pozwalających na uniesienie i przenoszenie szalunku. Bowiem waga form stalowych zależnie od wysokości i średnicy waha się od ok. 35 kg do prawie 600 kg. Pod tym względem transport i ustawienie szalunku kartonowego jest o wiele prostsze, ponieważ może odbywać się ręcznie. Ale i szalunki kartonowe mają swoje wady. Na przykład muszą być transportowane i składowane pionowo, aby obwód miał kształt koła, a nie elipsy. Poza tym składowanie musi odbywać się pod dachem, aby karton nie nasiąkł wodą i nie stał się bezużyteczny po eksponowaniu na deszczu. Karton odkształca się również podczas wystawienia na ostre słońce, jest więc wrażliwy na różnego typu warunki atmosferyczne. Na budowach często nie ma takich zadaszonych pomieszczeń, w których można bezpiecznie składować duże gabarytowo przedmioty i w dodatku w pozycji pionowej. W takich sytuacjach wykorzystywane są formy stalowe. Inną kwestią, którą należy rozważyć przez wyborem szalunku jest jakość betonu, jaką chcemy uzyskać. Przy szalunkach stalowych będzie widoczne łączenie dwóch połówek szalunku w formie pionowej linii na całej długości kolumny lub słupa. Przy szalunkach kartonowych mogą być widoczne spiralne wzorki, które są pozostałością spiralnego ułożenia kartonu w szalunku, Tak się dzieje, jeśli zostanie użyty tani szalunek kartonowy. Są dostępne również droższe szalunki kartonowe, tak zwane gładkie, które nie pozostawiają żadnych widocznych śladów na powierzchni betonu.
Dla przykładu porównajmy dwie budowy: jedna to budowa wiaduktów w ciągu autostrady lub drogi szybkiego ruchu, gdzieś z dala od jakichkolwiek zabudowań, druga to budynek mieszkalny w centrum miasta. W pierwszym przypadku sensowniejsze jest wykorzystanie szalunków stalowych, bo wielokrotność użycia szalunku o tej samej średnicy jest duża, co obniża w efekcie koszty, nie trzeba martwić się, że szalunek zamoknie w czasie niepogody lub będzie narażony na zbyt wielkie nasłonecznienie, w zasadzie czas użytkowania i składowania na budowie jest nieograniczony, podyktowany jest tylko harmonogramem budowy, powierzchnia betonu po rozszafowaniu nie musi być idealnie gładka, mogą być widoczne delikatne łączenia. W tym przypadku najkorzystniejsze jest wykorzystanie stalowych szalunków okrągłych.
Drugi przykład – budynku mieszkalnego w centrum miasta, gdzie do wykonania jest pojedynczy słup będący konstrukcją wsporczą przy balkonach. Nie ma przesłanek do wykorzystania stalowych szalunków, bo nie ma powtarzalności słupów, dostawę szalunku kartonowego można umówić od razu na dzień, kiedy będzie wykorzystany, bez konieczności składowania na budowie, co wyklucza problem zniszczenia kartonu przez deszcz lub inne czynniki. Ważne jest również, aby uzyskana po rozszalowaniu powierzchnia betonu była idealnie gładka i nie wymagała dodatkowej pracy i nakładów. Jest to możliwe do uzyskania, bo na rynku są dostępne różnego typu szalunki kartonowe, również takie, które dają idealnie gładką powierzchnię betonu, bez żadnej dodatkowej faktury.
Przytoczone przykłady obrazują różne potrzeby, jakie muszą spełnić szalunki okrągłe do słupów, a tym samym dyktują wybór właściwego produktu, który najlepiej wypełni te potrzeby.
Jeszcze kilkanaście lat temu budownictwo polskie musiało wspierać się produktami z innych państw. Obecnie polskie fi rmy doskonale dostosowały się do oczekiwań rynku i są w stanie same produkować w kraju zarówno szalunki stalowe do słupów, jak i kartonowe.
Takim producentem stalowych szalunków okrągłych jest na przykład firma Betomax Polska z Końskich. W dobie szybkiego rozwoju budownictwa inżynieryjnego w Polsce dzięki stalowym szalunkom okrągłym łatwiejsze stało się wykonywanie na przykład owalnych filarów mostów, ponieważ szalunki stalowe mogą być zabudowywane w ciągach szalunków systemowych co pozwala na uzyskanie wyobleń narożnych wykonywanej konstrukcji. Jeśli istnieje taka potrzeba firma Betomax Polska może wyprodukować szalunek stalowy na zamówienie według wymiarów nietypowych, odbiegających od typoszeregu zawartego w katalogu firmowym.
Polskim producentem kartonowych szalunków okrągłych jest na przykład firma Rukarbud z Wieliczki, która w 1995 roku uzyskała patent na rury szalunkowe z kartonu do wylewania fi larów. Jesienią 2005 roku firma wypuściła na rynek pierwszy polski gładki szalunek kartonowy ”Extra Rura”, pozwalający na wykonanie gładkiego filara betonowego. Szalunek posiada Certyfi - kat Bezpieczeństwa B często wymagany na budowach. Firma Rukarbud oferuje również żelbetonowe głowice i bazy do kolumn w trzech stylach: doryckim, korynckim i jońskim. Na specjalne zamówienie może również wykonać dowolną głowicę i bazę według indywidualnego wzoru i rozmiaru. Wykończenie kolumny głowicą ozdobną nadaje jej indywidualny charakter w zależności od stylu. Głowice mogą być używane zarówno przy ozdabianiu dworków w starym stylu jak i w nowoczesnym budownictwie. Na rynku polskim są również dostępne szalunki kartonowe do słupów, które wcale nie muszą być okrągłe. Przykładem są holenderskie szalunki Monotub DD. Zaistniały na naszym rynku przed pięciu laty i są stosowane zarówno w budownictwie użyteczności publicznej jak i budownictwie mieszkaniowym. Szalunek jest wykonany z wodoodpornego, impregnowanego i laminowanego kartonu spojonego pod wysokim ciśnieniem, co sprawia, że jest odporny na wodę, dzięki czemu może być używany niezależnie od warunków atmosferycznych. Szalunek może być wykorzystywany do słupów o przekroju okrągłym, ale nie tylko. Istnieje również wersja Monotub DD o przekroju kwadratowym i wielobocznym oraz wersja przeznaczona do wydłużania filarów i wykonywania osadzania betonowych filarów. Różnorodność produktów dostępnych obecnie na polskim rynku może przyprawić o zawrót głowy. Przy wyborze należy kierować się zdrowym rozsądkiem i potrzebami, jakie musi zaspokoić produkt. Nie należy zapominać o jakości, a także technicznej stronie wykorzystania każdego z przedstawionych produktów. Cena szalunku nie powinna być jedynym kryterium wyboru, bo późniejsze prace dodatkowe mogą podnosić koszty, których początkowo nie zauważamy.
Źródło: Budownictwo Monolityczne 2/2010
