Człowiek jest jednością psychofizyczno-duchową. Musi umieć troszczyć się o siebie – o swoje zdrowie i relacje z otaczającym światem.
W tym celu został wyposażony w szereg organów i układów wewnętrznych, tworzących system, który można by nazwać systemem wczesnego ostrzegania. Reaguje on w ściśle określony sposób na zmiany (korzystne i niekorzystne), jakie zachodzą zarówno wewnątrz organizmu, jak i w świecie zewnętrznym.
Dzięki właściwościom psychiki (myślom i emocjom) każdy moment życia jest na bieżąco interpretowany i kodowany na wyspecjalizowanych nośnikach neurohormonalnych, by móc dotrzeć w formie komunikatu inicjującego łańcuch reakcji (hamujących bądź pobudzających) do narządów wykonawczych drogą układu nerwowego. Wyróżniamy układ nerwowy ośrodkowy – podporządkowany świadomości i woli, odpowiedzialny za poznawcze uregulowanie relacji ze światem zewnętrznym – oraz układ nerwowy wegetatywny (autonomiczny), funkcjonujący w znacznym stopniu przy wyłączeniu świadomości i woli, który pod wpływem przeżywanych emocji wpływa na funkcje organów wewnętrznych.
Układ sympatyczny i parasympatyczny – te dwie komplementarne siły tworzące układ autonomiczny w normalnych warunkach pozostają w równowadze. Układ sympatyczny jest użytkownikiem energii; w momentach krytycznych dostraja wewnętrzne funkcje wegetatywne do wymagań sytuacji zewnętrznej, przygotowując organizm do walki lub ucieczki. Wzmacnia pracę mięśni, serca, płuc i mózgu w celu maksymalnie skutecznego wykonania zadania. Układ parasympatyczny, odpowiedzialny za gospodarkę energetyczną, wzmacnia pracę przewodu pokarmowego, produkcję soków trawiennych i cukru. Obniża ciśnienie krwi i tętno, pobudza funkcje seksualne. Obie „siły” harmonijnie współdziałają.
W sytuacji chorobliwego poziomu lęku dochodzi do rozregulowania, co prowadzi w konsekwencji do zakłócenia równowagi między sytuacją zewnętrzną a wewnętrznymi procesami wegetatywnymi. Można zaobserwować dwie podstawowe kategorie zachowań, zależne od dominacji którejś części układu wegetatywnego. Jeśli jest to układ sympatyczny, obserwujemy przygotowanie do walki albo ucieczki poprzez – pod względem fizjologicznym – stan stałej gotowości. Człowiek przeżywa lęk przed sprawieniem zawodu, przed własnymi emocjami, wyrażanymi zazwyczaj zbyt gwałtownie, i przed malejącą wydajnością. Ujawniają się takie objawy, jak wahania ciśnienia, kołatanie serca, duszność i dolegliwości bólowe („reumatyczne”).
Dominację układu parasympatycznego charakteryzuje powstrzymanie aktywności skierowanej na zewnątrz. Człowiek przeżywa lęk przed brakiem akceptacji, opinią autorytetów, własną podprogową złością, chorobą i śmiercią. Popada w stan biernej zależności, ucieka od aktywnego działania i poszukuje dla siebie pomocy u innych. Na plan pierwszy wysuwają się objawy ze strony przewodu pokarmowego.
Powrót do normalnego funkcjonowania jest możliwy dopiero wtedy, gdy uda się uwolnić nagromadzoną energię przez sport, wybuch gniewu lub faktyczne rozwiązanie problemu, w czym pomocna może być psychoterapia.
 |
Beata Janke-Klimaszewska Psychiatra, psychoterapeuta Idziemy nr 36 (519), 6 września 2015 r. |
